ΣΠΗΛΑΙΟ ΧΑΡΚΑΔΙΟ – ΤΗΛΟΣ

ΣΠΗΛΑΙΟ ΧΑΡΚΑΔΙΟ – ΤΗΛΟΣ

της Ειρήνης Γαζή

Φτάνοντας ο επισκέπτης στην Τήλο, ανακαλύπτει μία-μία τις εκπλήξεις που του επιφυλάσσει το μικρό αυτό ήσυχο νησάκι. Χωρίς αμφιβολία, η  μεγαλύτερη από αυτές είναι τα απολιθώματα των Νάνων Ελεφάντων που έχουν ανακαλυφθεί στο Σπήλαιο Χαρκαδιό από τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί το Τμήμα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, τα τελευταία 35 χρόνια. Τα χιλιάδες απολιθωμένα οστά περισσότερων από 40 νάνων ελεφάντων που έχουν βρεθεί σε αυτό, του δίνουν από παλαιοντολογική άποψη την πρώτη θέση παγκοσμίως σε αφθονία και σπουδαιότητα υλικού.

Ήταν το 1971, όταν ο καθηγητής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νικόλαος Συμεωνίδης, επισκέφθηκε την Τήλο για να μελετήσει τα ανθρώπινα λείψανα στους «ψηφιδοπαγείς αιγιαλούς»,  στον κόλπο του Αγίου Αντωνίου. Πρόκειται για οστά ανθρώπων που είχαν ταφεί περίπου το 800 μ.Χ. στην ακτή και με τον καιρό η διάβρωση του παράκτιου ψαμμίτη και των ανθρώπινων οστών, έφερε τα τελευταία στην επιφάνεια της. Ο καθηγητής επισκέφθηκε διάφορα σπήλαια του νησιού, μέχρι που στο Χαρκαδιό έκανε μία από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.

Περίπου 15.000 απολιθωμένα οστά 40 νάνων ελεφάντων ύψους 1.20 – 1.50 μ. που υπάγονται στο είδος Palaeoloxodon Αntiquus Falconeri
φαίνεται να έζησαν στο νησί τα τελευταία 50.000 χρόνια και να εξαφανίστηκαν πριν από 3.700. Από αυτή τη χρονολόγηση προκύπτει ότι είναι και οι τελευταίοι ελέφαντες στην Ευρώπη. Ωστόσο, οι επιστημονικά υπεύθυνοι καθηγητές των ανασκαφών, Ν. Συμεωνίδης και  Dr. Γ. Θεοδώρου, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι συγκεκριμένοι νάνοι ελέφαντες αποτελούν νέο είδος για την επιστήμη και τους δόθηκε το όνομα Elephas tiliensis προς τιμήν της Τήλου.

Όσο παράξενο κι αν μας φαίνεται σήμερα, στη χώρα μας έχουν ζήσει τα τελευταία 14 εκατομμύρια χρόνια ποικίλα Προβοσκιδωτά, τα οποία εξαιτίας των μεταβολών της στάθμης της θάλασσας, έφτασαν κολυμπώντας από την Αφρική σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής, καθώς και της θάλασσας της Ιαπωνίας, όπου εξελίχθηκαν σε νάνες ενδημικές μορφές.

Έτσι, τα νησιά του Αιγαίου φιλοξένησαν κατά τη διάρκεια του Τεταρτογενούς (τα τελευταία 1,8 εκ. χρόνια) διάφορα ενδημικά είδη, ζώα δηλαδή με μορφολογικά γνωρίσματα διαφορετικά από αυτά των ηπειρωτικών περιοχών. Οι ελέφαντες συγκεκριμένα, όπως και άλλα μεγαλόσωμα θηλαστικά (π.χ. ιπποπόταμοι ή ελάφια) μετατράπηκαν σε νάνες μορφές λόγω του ιδιόμορφου νησιωτικού περιβάλλοντος. Η αδυναμία ανταλλαγής γενετικού υλικού, η περιορισμένη τροφή, η κάλυψη των νησιών με ηφαιστειακό υλικό και άλλα χαρακτηριστικά συνέβαλαν σε αυτή την εξέλιξη.

Αυτό που συνεχίζει να αποτελεί αναπάντητο μυστήριο με τους νάνους ελέφαντες της Τήλου, είναι το αν η απόθεση των οστών τους στο ίζημα ήταν φυσική ή προκλήθηκε από κάποια φυσική καταστροφή ή αν μεταφέρθηκαν εκεί από τον άνθρωπο. Και βέβαια, αν αυτός κατοίκησε το νησί πριν ή μετά την εξαφάνισή τους. Το σίγουρο είναι πάντως, ότι το υλικό που έχει αποκαλύψει το Χαρκαδιό μέχρι σήμερα είναι μόνο το 30% από αυτό που κρύβει και οι ανασκαφές που συνεχίζονται, αναμένεται να δώσουν τόσο σημαντικά όσο και πρωτόγνωρα ευρήματα.

Από το 1994, στο ισόγειο του Δημαρχιακού κτιρίου της Τήλου, στο Μεγάλο Χωριό, λειτουργεί Μουσειακή Έκθεση των Νάνων Ελεφάντων. Η κυρία Βικτωρία Λογοθέτου που βρίσκεται εκεί καθημερινά από τις 8 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι, εξηγεί πρόθυμα στους επισκέπτες της Έκθεσης κάθε χρήσιμη λεπτομέρεια σχετικά με την ανακάλυψή τους. Σύντομα, όλα τα μέχρι τώρα ευρήματα θα μεταφερθούν στο Μουσείο των Νάνων Ελεφάντων που χτίζεται κάτω από το Σπήλαιο, στη θέση «Ροσόι».